Ninon de l'Enclos
.jpg)
| |
|---|---|
| Moted: | 10 novul 1620, 10 novul 1620 Paris |
| Deadam: | 17 tobul 1705 Paris |
| Cal(s): | salonnière[*], jilautan[*], patron of the arts[*] |
| Tatät(s): | Fransän |
Jiel Anne „Ninon“ de l'Enclos (1620 novul 10 - 1705 tobul 17; nem ofik papenon i Ninon de Lenclos e Ninon de Lanclos) äbinof lautan, vom libalifik ä mäzen Fransänik. Ven ädeadof, hiel Saint-Simon äpenom dö lif ofik: „Sam süperik vikoda lesinoda, ven padilekon me täläkt e paklinükon dub bosil tuga.“
Prim lifajenäda
[redakön • redakön fonäti]Pämotöl as Anne de Lenclos in Paris, pänäinemof „Ninon“ fa fat oka ün cilüp. Mot ofik ävilof dugälön ofi reliko, ab fat ofik ästütom desiri ofik ad studön ed äkuradükom ofi ad reidön eli Montaigne. Älärnof Litaliyänapüki e Spanyänanpüki, ed äkanof musigön me lüt ed klavizem: stums ettimik. Ün 1632 päxilom se Fransän sekü telkomip, e ven mot ofik ädeadof mö yels deg pos atos, el Ninon no imatiköl änügolof ini kleud, keli älüvof ya ün yel äsököl.
Klülädü ret lifa ofik, väl kleuda süpädon boso, ab äbinon jenöfo sam te bal tikamagot kleilik, kel ai ägeidon dunis ofik: ävilof fümiko vitön mati e blebön nesekidik. Päflunöl fa filosop hiela Epicurus in valem, e pato fa hiel Montaigne, ädedietof lifi okik juite, kopike äsi tikälike.
Lif as vom libalifik ed as lautan
[redakön • redakön fonäti]Igekömölo lü Paris, ävedof kompenan pöpätik pö säluns, e sälun lönik ofa ävedon suno top veütik pro bespikam e juitam lekanas literatik. Bäldotü yels za kildegs, ägididof demü kuradükam eli Molière yunik, e ven ädeadof, ägeridof moni sone bükadana okik: cil zülyelik labü nem François Marie Arouet (poso el „Voltaire“), dat ökanom remön bukis.
Dü period at äprimon lifi libik ofa. El Ninon äsumof söki lunik lelöfanas notidik ä liegikas, keninükamü köst rega: el Grand Condé, hieli Gaspard de Coligny, e hiel François de la Rochefoucauld. „El Ninon ai älabof mödoti gretik lestimanas ab lelöfani no plu bali a turn, e ven äsatikof tefü nuikan, äsagof osi stedälo ed älasumof votikani. Ab vom libik at älabof nämäti so gretiki, das man nonik äriskom ad zänön ta mätedan benosekik oka; alan äbinom läbik ad dalön laikömön as flen löfik“, el Saint-Simon äpenom. Lif somik (no so zepabik ettimo as poso pölecedon) e ceds ofik dö rel penoganüköl äkodons ofe säkädis, ed igo päfanäbükof in klaud ün 1656 büdü jiel Anna se Lösterän, jireg Fransäna e reigölan nemü son ofik: hiel Louis 14id. Suno pos atos ye pävisitof fa jiel Kristina: läxjireg Svedäna. Vemo pämagädöl, el Kristina suno äpenom kardinane Mazarin gonü el Ninon, ed äplöpof ad livükön ofi.
As lautan ägeükölo, el Ninon äjelodof mögi ad belifön lifi gudik nen rel, pato in vobot oka yela 1659: La coquette vengée (Jilöfädan pevinditöl). Äsevädikof i kodü spiritäl okik: sags e sets se peneds ofik jünu pasaitons.
Finü yels 1660 äsludof ad finükön lifastüli libik oka ed ad jäfön plu me flens literatik oka. De 1667, äjenükof kobikamis okik in el hôtel Sagonne, kel ävedon plad teik säluna ofik. Dü tim at äbinof flen hiela Jean-Baptiste Racine: dramatan Fransänik famik. Poso ävedof flen jiela Françoise d'Aubigné: vom relöfik, kel poso äsevädikof as el Madame de Maintenon: läd kura, kel övedof jimatani telid hiela Louis 14id. „No plitos lädi, das mäniotoy ofi (= jieli Ninon); ab no ädalof klemön ofi, ed äpenof penedis ladöfik ofe lunomiko jü del deadama okik“ (Saint-Simon). El Ninon fino ädeadof püdiko bäldotü yels 82 dü slip okik, as vom go liegik.
Tü tim semik lifa ofik, kardinan: Richelieu älofom ofe franis luldegmil tökü neit bal ko of in bed okik. El Ninon älasumof moni ed äsedof pla ok jifleni. „El Ninon ätuvof flenis bevü gretikans valöpo, älabof spiritäli e täläkti saidikis ad kipön omis, e, kelos binon veütikum, ad kipön omis flenöfikis kol od“ (Saint-Simon). In Fransän, el Ninon binof jünu sevädik, e nem ofik malon cedü Fransänans mödik jöni ä spiritäli.
Saitots
[redakön • redakön fonäti]- „Letälen gretikum zesüdon ad dunön löfi, kas ad büdön militis.“
- „Sötobs kälön stoki viktualas obsik, ab no juitas: lätiks mutons paplökön aldeliko.“
- „Lelöf, ad läbükön obis, muton pasuemön no as din fefik, ab as bos leitik ä lefredik.“
- „Rels binons nos plä magälods; labons nosi veratik.“
- „Voms skanofsöv, if man fa ofs palelöföl no jaludikomöv.“
- „Givüloy gene obsik vali nensüenikos, dü mans büdakipons gitäti ad labön patöfis jenöfiko veütikis.“
Literat
[redakön • redakön fonäti]- von Naso, Eckart. 1950. Die große Liebende. Roman um Ninon de Lenclos. Frankfurt am Main: Verlag Heinrich Scheffler. (Buk at elabon dabükotis mödik fa dabükans difik.)
- Norton, Lucy. 1958. Saint-Simon at Versailles.
- Robinson, Charles Henry, e William Hassel Overton (tradutans). 1903. Life, letters and Epicurean philosophy of Ninon de l'Enclos, the celebrated beauty of the Seventeenth Century. Chicago: The Lion Publishing Co.
Yüms plödik
[redakön • redakön fonäti]In Linglänapük:
- Vödem rigädik buka hielas Robinson e Overton, keninükamü tradutod penedas valik ela Ninon.
- Vödem buka ot pö Proyeg Gutenberg, in fomäts ASCII u HTML.
- Yeged dö el Ninon de l'Enclos e fab Neitogolana.
- Poedot jiela Dorothy Paker dö el Ninon.
In Fransänapük: